काठमाडौँ । ज्याक मालाई संसारले अलीबाबाका संस्थापकका रूपमा चिन्छ। चीनको हाङ्झाउ शहरमा सन् १९६४ मा जन्मेका उनी सामान्य परिवारमा हुर्किए। उनी आफ्ना प्रारम्भिक दिनमै असफलताको अनेक अनुभव भोग्न बाध्य भए। उनले दर्जनौं जागिरका लागि आवेदन दिए, तर अस्वीकृति मात्र पाए। प्रसिद्ध “KFC” मा जागिरको लागि आवेदन गर्दा २४ जनामध्ये २३ जना छनोट भए तर उनी मात्र अस्वीकृत भए। तर यी असफलताले उनलाई कहिल्यै निराश बनाएको थिएन। बरु उनले “कुनै दिन म मेरो बाटो आफैं बनाउँछु” भन्ने दृढ संकल्प विकास गरे।
बाल्यकालमा नै उनले अंग्रेजी भाषा पढ्न रुचि देखाए। पर्यटकहरूसँग अंग्रेजी संवाद गर्ने उनको बानीले उनी फरक दृष्टिकोणमा सोच्न सिके। उनी एउटा सामान्य शिक्षकबाट सुरु गरेर डिजिटल व्यापारमा क्रान्ति ल्याउने व्यक्तित्व बन्न पुगे। सन् १९९५ मा पहिलो पटक अमेरिकाको यात्रा गर्दा उनले इन्टरनेटको सम्भावना देखे। त्यस समय चीनमा इन्टरनेट लगभग अपरिचित थियो। उनले “चीन” भनेर सर्च गर्दा कुनै नतिजा नदेखेपछि उनी नै चीनलाई इन्टरनेटमा ल्याउने निर्णय गरे।
उनले सुरुमा “चाइना पेजेज” नामक कम्पनी स्थापना गरे । जसले अनलाइन व्यापारको डाइरेक्टरी उपलब्ध गराउँथ्यो। यद्यपि यो प्रयास सफल भएन तर उनले असफलताबाट सिकेर १९९९ मा आफ्ना साथीहरूसँगै अलीबाबा कम्पनी स्थापना गरे। अलीबाबाले साना व्यापारीहरूलाई विश्वभर आफ्नो उत्पादन बेच्न सक्ने अनलाइन प्लेटफर्म उपलब्ध गरायो। अलीबाबा चीन मात्र नभई विश्वकै ठूलो ई–कमर्स कम्पनीमा परिणत भयो।
ज्याक माको यात्रा केवल व्यावसायिक सफलतिमा सीमित थिएन। उनी करिश्माई वक्ता बने र युवाहरूलाई उद्यमशीलताको मार्गमा अघि बढ्न प्रेरित गरे। उनले निरन्तर “सपना देख, मेहनत गर, असफलताबाट सिक” भन्ने सन्देश दिन्थे। उनले सफलताको सूत्र कडा परिश्रम, आत्मविश्वास, र असफलतालाई स्वीकार गर्ने क्षमतामा रहेको बताए।
२००३ मा उनी अलीबाबासँगै “अलीपे” (Alipay) को पनि शुरुवात गरे । जसले डिजिटल भुक्तानीमा ठूलो क्रान्ति ल्यायो। यो चीनको वित्तीय प्रणालीमा नयाँ सोच र डिजिटल व्यापारलाई बढावा दिन सफल भयो। २००५ मा युनिकर्न कम्पनीको रूपमा अलीबाबाले Yahoo सँग रणनीतिक साझेदारी गर्दै अरबौं डलरको लगानी जुटायो।
२०१४ मा अलीबाबाले अमेरिकी बजारमा Initial Public Offering (IPO) मार्फत स्टक जारी गर्यो जुन इतिहासकै सबैभन्दा ठूलो IPO मध्ये एक बनेको थियो। यस IPO बाट अलीबाबाले २५ बिलियन अमेरिकी डलर उठायो र ज्याक मालालाई विश्वकै प्रतिष्ठित उद्यमीको दर्जा दिलायो।
सस्टेनेवल बैंकिङलाई मूल मन्त्र बनाएको एनएमबि बैंकले ५ वर्षमा यसरी मार्यो फड्को
ज्याक माले आफ्नो जीवनमा धेरै सामाजिक र मानवीय पहल पनि गरे। २०१९ मा अलीबाबाको CEO पद छोडेपछि उनी परोपकारी क्षेत्रमा सक्रिय भए। उनले शिक्षा, स्वास्थ्य, र वातावरणीय क्षेत्रमा लगानी गर्न थाले। २०२० मा उनी अलीबाबा समूहका एक्जिक्युटिभबाट पूर्ण रूपमा अलग भए र “Jack Ma Foundation” मार्फत शिक्षा र नवप्रवर्तनमा ध्यान केन्द्रित गरे।
उनी विश्वभरका युवाहरूसँग भेटघाट र प्रेरक भाषण दिने गर्छन्। उनले भनेका छन्, “सफलता र असफलता दुई वटा शिक्षक हुन् तर असफलताबाट सिक्ने मानिस मात्रै जीवनमा अगाडि बढ्छ।” उनी खासगरी उद्यमशीलतामा लाग्न चाहने युवाहरूका लागि आदर्श बने।
ज्याक माको जीवन केवल व्यवसाय र समाज सेवा मा सीमित रहेन। उनी चीनमा शिक्षण क्षेत्रमा योगदान पुर्याए। २०१५ मा उनी चीनको शिक्षक समुदायलाई प्रविधिको प्रयोग गरेर शिक्षा सुधार्न प्रोत्साहित गरे। उनका पहलले चीनमा डिजिटल शिक्षा र अनलाइन शिक्षण प्रणाली विकास गर्न मद्दत गर्यो।
उनको जीवन यात्रामा चुनौतीहरू पनि कम थिएनन्। चीनको सरकारी नियम र अन्तर्राष्ट्रिय व्यापारिक दबावले उनलाई कहिलेकाहीँ जटिल परिस्थितिमा राख्थ्यो। २०१७–१८ मा चीनको सरकारसँग अलीबाबा र अलीपे सम्बन्धी नियामक मुद्दाहरू उठ्दा ज्याक माले अलीबाबाको संचालनलाई सावधानीपूर्वक अघि बढाए। उनले बताएका छन्, “व्यापारमा जोखिम त हुन्छ, तर असफलताको डरले मानिसलाई रोक्न सक्दैन।”
अलीबाबा मात्र होइन, उनी अन्य क्षेत्रमा पनि लगानीकर्ता बने। उनी स्मार्ट सिटी प्रोजेक्ट, क्लाउड कम्प्युटिङ र डिजिटल स्वास्थ्य प्रविधिमा सक्रिय छन्। उनी बारम्बार भन्छन्, “पैसा मात्र सबथोक होइन, समाजलाई फाइदा हुने काम गर्नु नै ठूलो उपलब्धि हो।”
आज ज्याक मालाको सम्पत्ति अरबौं डलरमा छ र उनी चीनकै धनी व्यक्तिहरूमध्ये एक हुन्। तर उनी कहिल्यै केवल आर्थिक सफलता मात्रमा सन्तुष्ट भएनन्। उनको दृष्टि समाज सुधार र नवप्रवर्तनमा केन्द्रित थियो। उनले देखाएका छन् कि असफलता, संघर्ष र कठिन परिश्रम नै दीर्घकालीन सफलता र नेतृत्वको मूल आधार हो।
ज्याक माको जीवनले स्पष्ट देखाउँछ कि शिक्षकदेखि डिजिटल उद्यमी हुँदै सामाजिक उद्यमी बन्न सकिन्छ। उनी असफलतालाई अवसरको रूपमा हेर्न जान्ने, निरन्तर सिक्ने, र सामाजिक जिम्मेवारी बोध गर्ने व्यक्तित्व हुन्। उनको कथा युवाहरूलाई सपना देख्न र कठिन मेहनत गर्न प्रेरित गर्ने सशक्त उदाहरण बनेको छ।
संसारले अलीबाबालाई मात्र सम्झन्छ भन्ने होइन, ज्याक माको जीवनले मानिसलाई चुनौती, असफलता र अवसरसँग सामना गर्न सिकाउँछ। उनी शिक्षक, व्यापारी, नवप्रवर्तनकर्ता, र सामाजिक उद्यमीको भूमिका निर्वाह गर्दै चीन मात्र होइन, विश्वभरका युवाहरूका लागि प्रेरणाको स्रोत बनेका छन्।
